آنچه یک دیدن کند ادراک آن

سال ها نتوان نمودن با بیان

(مولانا)

امروزه رسانه‌های کمک آموزشی نقش ارزنده‌ای در مقاطع مختلف آموزش ایفا می‌کنند. پیشرفت‌های روزافزون بشر از یک سو و نیازهای پیچیده انسان امروز از سوی دیگر ضرورت تجدید نظر در روش‌های تعلیم و تربیت را بیش از هر زمان دیگر به ما گوشزد می کند.

آموزش به روش مکاشفه‌ای به‌خصوص در تدریس مفاهیم ریاضی یکی از مؤثرترین شیوه‌های آموزش است، در این روش دانش‌آموز در مواجهه با مسأله فعالانه به کشف روابط و مفاهیم می‌پردازد و ضمن تمرین و تجربه به درک واقعی‌تری از مسأله نائل می‌گردد.

استفاده صحیح از این گونه رسانه ها نیاز به آگاهی و نحوه کاربرد آنها دارد تا دررسیدن به هدف اصلی یعنی انتقال بیشتر و درک بهتر مطالب کمک کند.

همچنین عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی یکی از علل افت در درس ریاضی می‌باشد.



دام های زمان در تدریس ریاضی :استفاده نکردن از فناوری آموزشی:

کسب رفتار جدید، در نتیجه تأثیر متقابل فراگیرنده و محیط او صورت می گیرد. حواس فراگیرنده مسیرهایی هستند که تأثیرات دریافتی شاگرد از محیط خارج را به مغز او می‌رسانند. معلم جزئی از جهان خارجی فراگیرنده است. بنابر این تنها وسیله ارتباط معلم با فراگیرنده، شاهراه‌های حواس او هستند. آموزش که فقط بر یک حس (مثلاًً حس شنوایی) متکی باشد، خیلی کم اثرتر از آموزشی است که در آن از چند حس استفاده می‌شود.

وسایل کمک آموزشی، اسباب هایی هستند که روش چند حسی در تدریس ریاضیات را ممکن می سازند. ریاضیات تنها از طریق شنیدن و دیدن فرا گرفته نمی شود، بلکه از طریق حس لامسه و حس بساوایی نیز آموخته می شودده استفاده از وسایل کمک آموزشی یک از علل افت در درس ریاضی می‌باشد.

برای آگاهی از چگونگی تأثیر این علت در افت درسی بچه‌ها ابتدا باید با مفهوم وسایل کمک آموزشی، اهمیت و فایده وسایل کمک آموزشی، آشنا شویم.



اهمیت وسایل کمک آموزشی ریاضی:

تحقیقاتی که تا به حال به عمل آمده است نشان می دهـــد که از طریق تدریس معمولی تنها 30 درصد مطالب از مطالب مورد تدریس یاد گـرفته می‌شود درحالی که اگریادگیری با استفاده صحیح از وسایل ارتباطی به عمل آید میزان یادگیری افراد را تا 75 درصد بالا می‌برد. درس ریاضیات از جمله دروسی است که دارای وســــایل کمک آموزشی زیادی چه دست ساز و چه آماده بوده و علم استفاده از آنها نقش بسیاری بر افت تحصیلی این درس خواهد داشت.



فواید استفاده ازوسایل کمک آموزشی ریاضی:

1- وسایل کمک آموزشی بازده آموزش ریاضی را از لحاظ کمی و کیفی افزایش می دهد.

2- وسایل کمک آموزشی ریاضی می تواند یادگیری را انفرادی کند.

3- وسایل کمک آموزشی، آموزش را با قدرت بیشتری عملی می سازد.

4- وسایل کمک آموزشی دسترسی به فرهنگ و آموزش را به طور یکسان برای همه میسر می سازد.

5- وسایل کمک آموزشی اساس قابل لمس را برای تفکر و ساختن مفاهیم فراهم می‌سازد و در نتیجه از میزان عکس العمل گفتاری دانش‌آموز می‌کاهد.

6- مورد علاقه زیاد و فراوان شاگردان هستند و توجه به آنها را به موضوع اصلی معطوف می سازد.

7- اساس لازم را برای یادگیری تدریجی و تکمیلی ریاضی آماده می‌سازد و در نتیجه یادگیری را دائمی می‌کند.

8- تجارب واقعی و حقیقی را در اختیار شاگردان قرار می‌دهد و در نتیجه موجب فعالیت ایشان می‌شود.

9- پیوستگی افکار را موجب می‌گردد.

10- در توسعه و رشد معنی در ذهن شاگرد مؤثر هستند.

11- مهارتی را به طور کامل و مؤثر به دانش‌آموزان می‌آموزد.

12- تجاربی را در اختیار شاگردان قرار می‌دهد که از راه‌های دیگر امکان ندارد.

استفاده از وسایل آموزشی موجب می‌شود که دانش آموزان از همه حواس خود جهت یادگیری مطالب استفاده کنند. از آنجا که 75 درصد از یادگیری مطالب توسط چشم و بینایی یاد گرفته می‌شود، این موضوع باعث شد که معلمان بیشتری به استفاده از وسایل کمک آموزشی و وسایل بصری روی آوردند. یکی از عللی که تعدادی از معلمان از وسایل کمک آموزشی استفاده نمی کنند این است که فکر می‌کنند که منظور از وسایل کمک آموزشی همان وسایلی است که فقط به منظور آموزش دانش‌آموزان و با هدف وسیله کمک آموزشی از قبل ساخته شده می‌باشد. ولی این فکر اشتباهی است، زیرا با وسایل دور ریختنی و مازاد نیزمی توان یک وسیله کمک آموزشی ساخت که به اهداف مورد نظر درس برسیم. اگر بخواهیم نتیجه تحقیقات پیاژه و سایر محققین ارزشمند را در مورد تدریس ریاضیات به کودکان، در یک جمله خلاصه کنیم باید بگوییم: وسایل کمک آموزشی را به مدارس ببریم. هیچ معلمی نباید در تدریس ریاضیات به‌ویژه در سال‌های اولیه دبستان، بدون وسیله کمک آموزشی باشد. البته بی‌درنگ باید تذکر دهیـــــم که منظور ما این نیست که معلم نمی‌تواند بدون داشتن وسایل از پیش ساخته و تعیین شده ریاضیات را تدریس کند، بلکه یک معلم در صورتی که مفاهیم را به درستی درک کند و روش تدریس صحیح داشته باشد، می‌تواند حتی از نخود و لوبیا و چوب کبریت نیز در تدریس ریاضیات استفاده کند.



وسایل کمک آموزشی به عنوان عاملی برای تغییر در شیوه معلم

تغییر در معرفت شناسی:

اکثر معلمان به کتاب‌های درسی اجازه می دهند که چهارچوب رشته آنها را به‌صورت شسته و رفته با کلمات درشت، تعاریف روشن، عکس‌های پشت سر هم و مثال‌هایی روشن از جهان واقعی تعیین کنند.

کلاس‌های ریاضی غنی از وسایل کمک آموزشی می‌تواند معلمان را از قید کتاب‌های درسی آزاد کند.

تغییر در روانشناسی:

وسایل کمک آموزشی تغییرات مهمی را در تفکر ما راجع به یادگیری دانش‌آموزان، پیشنهاد می‌کند. در محیط‌های خالی از تکنولوژی سنتی، دانش آموزان اغلب به عنوان گیرندگان دانش (در بدترین شرایط سناریو) یا سازندگان دانش (در بهترین شرایط) در نظر گرفته می‌شدند، دانش‌آموزان باید بیاموزند که مفاهیم ریاضی را به دقت مورد موشکافی قرار داده و تا پیدا شدن سطح قابل قبولی از قطعیت به آنها مظنون باشند. این کار هم برای معلم و هم برای دانش‌آموز دشوار و وقت گیر بوده و مستلزم بدبینی و شکاکیت است.

راهکارهای برای استفاده بهینه از وسایل کمک آموزشی:

1ـ بهره‌گیری از تجارب ارزنده و برنامه‌های موفق کشورهای مختلف در به‌کارگیری وسایل کمک آموزشی ریاضی

2ـ تهیه کتاب‌های راهنما، برای استفادة مطلوب و عملی از وسایل کمک آموزشی درس ریاضی

3-برگزاری همایش‌های علمی، کاربردی وتخصصی ریاضی برای آشنایی و ترغیب بیشتر معلمان به استفاده از وسایل کمک آموزشی



تکنیک‌های آموزش ریاضی براساس هوش ریاضی-منطقی

معمولاً تفکرات منطقی و ریاضی به روش‌ها و مثال‌های ریاضی محدود می‌شود. در این‌جا با چند نمونه از تکنیک‌هایی آشنا می‌شویم که معلم ریاضی می‌تواند به کمک آن‌ها، تفکر ریاضی، قدرت استدلال و ذهن‌ محاسبه‌گر را در مخاطبان تقویت کند. این تکنیک‌ها عبارتند از:

الف-محاسبه و کمیت نمایی

در این روش، معلم می‌کوشد اعداد و ارقام به کار رفته در مسائل ریاضی را با زندگی روزمره مرتبط کند و از این طریق مسائل را جذاب کند.

در این روش معلم انگیزه‌ فکر کردن و لذت بردن را به کار می‌گیرد. با این شیوه به دانش‌آموز توجه داده می‌شود که ریاضیات بیشتر علم زندگی است تا درسی خاص و زنگی خاص.

توجه به آمار و اطلاعات ریاضی در زمینه‌های تاریخ، جغرافیا، علوم و سایر موارد زندگی، ذهن محاسبه‌گر را تقویت می‌کند.

برای مثال طرح این سؤال که «شما تا به حال چه مدت از عمرتان را در خواب و استراحت گذرانده‌اید؟» برای دستیابی به این هدف است. و یا انسان به طور متوسط در طول عمر خود چند لیتر آب می‌نوشد؟ و یا هر دانش آموز به طور متوسط در طول سال چند کیلومتر راه می‌رود؟ هر ایرانی در طی 10 سال چند تن غذا می‌خورد؟، سایر انسان‌های روی زمین در طی 10 سال چه مقدار؟ این مقدار غذا از کجا می‌آید؟ و چه می‌شود؟ و یا پرسش‌های دیگر از این دست. به‌کارگیری زبان ریاضی و بیان نمایش کمی موضوعات ساده در زندگی استعداد و قابلیت محاسبه‌ ذهن و تفکر ریاضی افراد را تقویت می‌کند.

ب-طبقه‌بندی و رده‌بندی

هر معلم ریاضی می‌تواند، دانش‌آموزان را در مقابل اطلاعات و موضوعاتی قرار دهد که ساختاری عقلانی دارند و در این صورت است که ذهن دانش‌آموزان برانگیخته می‌شود.

ج-پرسش و پاسخ

تفکر موشکافانه را می‌توان جانشین شیوه سنتی معلم محوری کرد. در این تکنیک، دبیر ریاضی با طرح سؤالاتی، دانش‌آموزان را به اظهار نظر و دفاع منطقی از تفکرشان وا می‌دارد.

هدف از این پرسش‌های هدفمند، تحقیر دانش‌آموزان و یا به اشتباه کشاندن آنان نیست، بلکه کمک به تقویت تفکر دقیق، مستدل، موشکافانه و منطقی است. این تکنیک سبب می‌شود که دانش‌آموزان نظرهای خود را بر پایه‌ احساسات یا هیجانات آنی و زودگذر ابراز نکنند و منطق و استدلال بر فضای کلاس حاکم باشد.

در ریاضی پایه‌ دوم راهنمایی، دانش‌آموزان برای محاسبه‌ مجموع سه زاویه‌ داخل مثلث، ابتدا هر زاویه را با نقاله اندازه می‌گیرند. بعد آن‌ها را با هم جمع می‌کنند و نتیجه می‌گیرند، مجموع زاویه‌های داخلی هر مثلث 180درجه می‌شود.ولی ما بدون اندازه‌گیری با نقاله و جمع بستن سه زاویه نیز می‌توانیم به مجموع زاویه‌های مثلث دست بیابیم. به این شکل که ابتدا مثلث‌های قائم‌الزاویه، متساوی‌الاضلاع، متساوی‌الساقین و مختلف‌الاضلاع را به رنگ‌های متفاوت روی مقوا در می‌آوریم. سپس هر مثلث را سه قطعه می‌کنیم؛ به نحوی که زاویه مثلث‌ها سالم بمانند. حال پازل به دست آمده را طوری حرکت می‌دهیم که سه زاویه کنار هم قرار بگیرند. زاویه‌ جدید «نیم صفحه» است و ثابت می‌کند، مجموع زاویه‌های هر نوع مثلثی 180درجه است.



منابع:

روش های آموزش خلاقیت به دانش آموزان - احمد اکرمی ابرقویی

فنون تدریس- محمد حسن پروند- دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران